Nederlandse AI-in-onderwijs atlas
Verantwoording
De atlas is een interactieve bubbelkaart die laat zien hoe het landschap voor AI in het onderwijs in Nederland eruit ziet. Hij is bedoeld voor docenten, onderwijzers en schoolleiders die een duidelijk beeld willen krijgen van dit snel veranderende vakgebied – zelfstandig, transparant en zonder dat hun persoonlijke gegevens worden verzameld.
Achtergrond en doel
De atlas is een offline, informatieve visualisatie, geen AI-systeem. Alle gegevens worden lokaal verwerkt: er zijn geen cookies, trackers of verbindingen met externe servers. De dataset wordt maandelijks handmatig bijgewerkt en alle bronnen zijn open en verifieerbaar. Het doel is om inzicht en reflectie te stimuleren, niet om advies te geven of ranglijsten te maken. Zo helpt de atlas onderwijsprofessionals beter te begrijpen hoe AI wordt toegepast in het Nederlandse onderwijs en waar kansen, risico’s en samenwerkingen ontstaan.
Hoe de atlas werkt
Elke bubbel in de atlas vertegenwoordigt een organisatie of initiatief binnen het Nederlandse AI-in-onderwijsecosysteem. Vijf visuele dimensies vormen het totaalbeeld:
- X-as: balans tussen beleid en klaspraktijk
- Y-as: focus van technologiegericht naar mensgericht leren
- Grootte: mate van impact (1–5)
- Kleur: sector (beleid, onderzoek, edtech, training of brugorganisatie)
- Transparantie: mate van openheid en onafhankelijkheid
Gebruikers kunnen filteren op doelgroep, sector, relatie met leveranciers of thema, het contrast aanpassen of de visualisatie exporteren. Als je op een bubbel klikt, opent een infopaneel met kerngegevens, sterke punten, beperkingen en een bronlink. De atlas is volledig toegankelijk (WCAG 2.1 AA) en draait volledig lokaal in de browser.
Impactschaal:
1 – lokaal initiatief · 2 – gespecialiseerd domein · 3 – gemiddeld bereik · 4 – breed netwerk of programma-impact · 5 – nationaal of beleidsvormend
Acht waarden voor verantwoord AI-gebruik
Hoewel de atlas zelf geen AI-systeem is, volgt het ontwerp de acht waarden voor verantwoord AI-gebruik in het onderwijs.
- Mensgericht in doel
De tool stelt menselijke behoeften voorop door onderwijsprofessionals, beleidsmakers en onderzoekers te helpen het Nederlandse AI-in-onderwijslandschap te begrijpen zonder afhankelijk te zijn van commerciële adviseurs of leveranciers. Het schrijft niets voor, maar informeert gebruikers zodat zij zelf keuzes kunnen maken in lijn met onderwijs- en ethische waarden. - Eerlijk in werking
Elke organisatie wordt volgens dezelfde criteria gepresenteerd, zonder voorkeur of verborgen aannames. De atlas werkt op alle apparaten, is toegankelijk voor alle gebruikers en laat zien waar belangen of machtsverhoudingen een rol kunnen spelen. Er worden geen automatische aanbevelingen gedaan – gebruikers bepalen zelf wat relevant is voor hun context. - Transparant in uitleg
Alle data, berekeningen en criteria zijn open en uitlegbaar. De vijf visuele dimensies tonen hoe organisaties zich positioneren, zonder oordeel. Elke bubbel linkt naar een verifieerbare bron, zodat gebruikers kunnen nagaan waar de informatie vandaan komt. Om volledige openheid te waarborgen, wordt ook vermeld dat de ontwikkelaar, Symbio6, zelf als actor in het ecosysteem voorkomt. Deze organisatie wordt beoordeeld volgens dezelfde objectieve criteria en alle aannames en gegevensbronnen zijn openbaar en verifieerbaar. - Veilig in gebruik
De atlas werkt volledig offline en volgt het principe van privacy by design. Er zijn geen cookies, trackers of externe verbindingen; gebruikersvoorkeuren worden alleen lokaal opgeslagen. Omdat er geen persoonsgegevens worden verwerkt, voldoet de tool aan de AVG en is veilig te gebruiken in onderwijsomgevingen. - Betrouwbaar in resultaten
De gegevens zijn actueel, gecontroleerd en bevatten volledige bronvermeldingen. De atlas toont zowel de sterke als zwakke punten van organisaties, zodat gebruikers een realistisch beeld krijgen. Fouten worden in maandelijkse updates hersteld en de dataset is open beschikbaar voor inzage of hergebruik. - Verantwoord in toezicht
Gebruikers behouden altijd de controle. Ze kiezen zelf welke sectoren, tags, doelgroepen of leveranciersrelaties ze willen bekijken. De atlas voert geen automatische acties of updates uit zonder medeweten van de gebruiker. Alle broncode, datasets en mappings zijn openbaar beschikbaar voor externe beoordeling en peer review. - Privacybewust in gegevensverwerking
De atlas verzamelt of deelt geen persoonsgegevens. Alle gegevens blijven op het apparaat van de gebruiker en kunnen eenvoudig worden verwijderd. Er worden geen gebruikersprofielen aangemaakt en individuen behouden volledige controle over hun gegevens en instellingen. - Duurzaam in maatschappelijke impact
De atlas is lichtgewicht, energiezuinig en gebouwd om lang mee te gaan. Het bevordert AI-geletterdheid, kritisch denken en samenwerking tussen onderwijspartijen. Via open data en toegankelijk ontwerp ondersteunt het gelijke kansen en verantwoord technologiegebruik in het onderwijs.
Over de data
De dataset bevat alleen publieke informatie – organisatienaam, sector, impactniveau, indices, leveranciersrelatie, thema’s en bronlink. Alle gegevens komen uit open, verifieerbare bronnen en worden volledig lokaal opgeslagen. De dataset wordt maandelijks bijgewerkt en bevat een versienummer en changelog.
- Inclusie: organisaties die actief zijn in Nederland en AI inzetten in leren of onderwijs, publiek vindbaar en verifieerbaar.
- Uitsluiting: niet-educatieve, buitenlandse of inactieve initiatieven.
De atlas streeft naar representativiteit, niet naar volledigheid. Gebruikers kunnen aanvullingen of correcties indienen, die worden beoordeeld en gepubliceerd in de volgende update.
Aanvullende best practices
Naast de acht waarden volgt de atlas aanvullende richtlijnen voor verantwoord ontwerp. Het voldoet aan de toegankelijkheidsnorm WCAG 2.1 AA: de interface is bruikbaar met toetsenbord of schermlezer, bevat opties voor hoog contrast en zichtbare focus-indicatoren, en maakt gebruik van duidelijke, consistente navigatie.
De atlas versterkt AI-geletterdheid en kritische reflectie door gebruikers te helpen zien welke organisaties actief zijn, hoe ze verbonden zijn en welke belangen of beperkingen een rol spelen. Volgens de principes van open science en academische integriteit zijn alle bronnen traceerbaar, is de methodologie reproduceerbaar en is de code openbaar beschikbaar. De data voldoen aan de FAIR-principes (Findable, Accessible, Interoperable, Reusable).
Een do-no-harm benadering zorgt ervoor dat de atlas feitelijke, niet-misleidende informatie presenteert. Organisaties worden objectief beschreven, zonder reputatievooroordelen of subjectief oordeel. Tot slot voldoet de atlas aan EU- en Nederlandse wetgeving, waaronder de EU AI Act en de AVG. Het is puur informatief, neemt geen beslissingen en respecteert de privacy en autonomie van alle gebruikers.
Kwalificatie onder de EU AI Act
Volgens de EU AI Act kwalificeert de atlas niet als een “AI-systeem”: er wordt geen gebruik gemaakt van machine learning, voorspellingen of geautomatiseerde besluitvorming. De tool valt daardoor in de categorie “geen risico” (informatietool). Toch sluit de atlas aan bij de geest van de wet door transparantie, privacybescherming, menselijke controle en een veilig, traceerbaar ontwerp te waarborgen. Het dient als voorbeeld van hoe niet-AI-tools toch AI-ethische principes kunnen weerspiegelen.
Reflectie en inspiratie
De Nederlandse AI-in-onderwijsatlas laat zien dat verantwoording van digitale tools niet ingewikkeld hoeft te zijn. Met open data, lokale verwerking en expliciete ontwerpwaarden kunnen zelfs kleine onderwijsprojecten het goede voorbeeld geven. Ontwikkelaars van digitale tools kunnen leren van deze aanpak: maak keuzes transparant, documenteer bronnen en aannames, wees open over mogelijke belangen en respecteer altijd de privacy en autonomie van gebruikers. Zo wordt verantwoord AI-gebruik niet alleen een principe, maar een praktische ontwerpstandaard voor iedereen die leren met technologie vormgeeft.